اداره‌ي كل امور فرهنگي نهاد كتابخانه‌‌هاي عمومي كشور كتابخانه‌ ي عمومي حكيم هيدجي ابهر را به عنوان كتابخانه‌ ي عمومي برتر در زمينه‌ي فعاليت‌هاي فرهنگي در بين كتابخانه‌‌هاي عمومي كشور انتخاب و معرفي نمود.

 

 

                             آشنایی با شهر هیدج                    تهیه و تنظیم : یحیی عسگری مسوول کتابخانه عمومی حکیم هیدجی

       (( در فاصله  72 کیلومتری شرق زنجان و در طول های جغرافیایی49درجه و 7 دقیقه و 13 ثانیه تا 49 درجه و 14 دقیقه و 42 ثانیه و عرض های جغرافیایی 36 درجه و 14 دقیقه و 42 ثانیه تا 36 درجه و 15 دقیقه و 58 ثانیه شمالی در دره رودخانه ابهر رود  و بر روی آبرفت های این رودخانه  منطقه ای وجود دارد.))( شهرداری  هیدج،1390: 3)که نامش هیدج است که چونان شمسه ای بر تارک نیلگون آسمان ایران زمین در تلالو است . 

             ((صفای صفحه شیراز گرچه مشهور است           هوای هیدج ما نیست کمتر از شیـــراز

                اولار که وصف ایلیوبلر شیـــــــــــرازی           منه گمان یوخی  ترجیح هیدجه شیراز ))

        ((علت قرارگیری  این شهر در کنار رودخانه دسترسی به آب و خاک مناسب جهت انجام فعالیت های کشاورزی است و توپو گرافی شهر هیدج به تبعیت از موقعیت این شهر است .ارتفاع این شهر در قسمت های شمالی 1645 متر ازسطح دریا می باشد و با حرکت به سمت جنوب شهر که همان دره رودخانه ابهر رود می باشد از ارتفاع کاسته می شود در قسمت های جنوبی ارتفاع به 1625 متر می رسد)) ( همان : 3)

  )) شهر هیدج از آبادی های نسبتا قدیمی شهرستان ابهر بوده و با رونق گرفتن سلطانیه این آبادی نیز از رونق خوبی برخوردار می گردد و برخی آثار باقی مانده نشان از قدمت 3000 ساله این شهر دارد .))   ) همان:2)

وجه تسمیه شهر هیدج

       از جمله تحقیقات انجام یافته در خصوص وجه تسمیه نام هیدج  می توان به تحقیقات انجام یافته توسط استاد ارجمند جناب آقای پروفسور هشترودی اشار ه نمود . ایشان در این تحقیق بیان می دارد که هیدج در زبان پهلوی به معنی ده بسار زیبا و دوست داشتنی است( تقریرات دکتر هشترودی در همایش هیدج) و در تحقیقی دیگر از دیگر بزرگان این گونه آمده است که ((در اصل هودج بوده و در اثر استعمال عامیانه واو به یاء تبدیل شده است و اینگونه آمده است که: یکی از نوادگان سلطان محمد خدابنده به نام (( دگار خاتون ))با کجاوه ای زرین (( هودج )) در حال حرکت و گذر از این منطقه بوده که کسالتی بر خاتون عارض میگردد به ناچار از هودج پیاده شده و خیمه و خرگاهی می زنند تا بلکه کسالت بر طرف گردد ولی نوعروس وفات نموده و در مکانی که به حی مردان  معروف است دفن میگردد و از آن روی این منطقه به هودج و بعد ها به هیدج معروف میگردد ))(-،مهدی، 1391 :1). از نظر لغوی نیز به معنای اسب تندرو و به معنی جولانگاه اسب نیز معنی شده است ( آقا محمدی ،77 :142). اما بسیار از محققین تحقیقات انجام یافته توسط استاد هشترودی را  درست تر از بقیه تحقیقات می دانند.

                 (( مرا جایگه صفحه هیدج است                     که بر نو عروس جهان هودج است ))

                                                                                                                         حکیم هیدجی

        بعد ها(( پس از گذشت زمان و حفر قنات توسط ارغون و رونق این منطقه اهالی روستاهای اطراف هیدج که عبارت بودند از : نوده ، نجف آباد ؛ چولاری ،قصبه ، رونجک ، کوج ، ولیده ، خرمن لو و علی آباد  به این منطقه کوچ  می نمایند و  هیدج تبدیل به روستایی بزرگتر می گردد  .)) (شهرداری هیدج،1390 :2)

مساحت و جمعیت شهر هیدج

       ((مساحت این شهر در حدود 5 کیلومتر مربع  و ارتفاع آن از سطح دریا در حدود 1600 متر می باشد و به دلیل وجود شیب و کوه های شمالی و جنوبی ، این شهر دارای منابع آب غنی و رودخانه های متعدد  است که همین امر باعث رونق کشاورزی در این منطقه شده است و به لحاظ  آب و هوایی جزء اقلیم سرد و معتدل می باشد . جمعیت کنونی شهر بیش از 13000 نفر بوده و جمعیت حوزه ی نفوذی این شهر ( 10 روستا ) حدود 15000 نفر  که مجموعا 7000 خانوار را تشکیل می دهند )) ( همان: 5)

آثار تاریخی

       از آثار تاریخی این شهر می توان به چندین تپه تاریخی ، مقبره دگار خاتون یا حی مردان ، بنای سقا خانه ، حوزه علمیه ، مقبره آقا سید باقر عارف و عالم اشاره نمود. از نظر تاریخی نیز ذکر این مطلب  حائز اهمیت است که (( عباس میرزا ملک آرا در سر خود به زنجان در هیدج اقامت کوتاهی داشته و از ملا علی هیدجی نامی که در حوزه آن شهر درس شوارق می گفته نام برده است و نیز به شکایت اهالی هیدج از مزاحمت های میر شکار اشاره کرده و حق را به جانب هیدجی ها داده ولی می گوید: از رنجانده میر شکار  که نزد شاه مقام ارجمندی دارد معذور است )) ( ( فخیمی ، 1376 :37)

مفاخر و وضعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی شهر هیدج

     اما هیدج همانگونه که مشهور است شهری است که مردمانش به فضیلت رای و مزیت عقل مذکورند و به یمن ناصیت و اصابت تدبیر مشهور ،

                 ((نه با اردیبهشت هیدج بهشت است                         تمام ماه ها ادریبهشت است ))

دار الایمانی که دین و آیین در زندگی مردمانش از قدیم الایام نقش اساسی دارد  و زنانش به خاطر دقت در رعایت و صیانت از صدف حجاب و عفاف شهره افواه عوام و خواص است

       ((بنازم هیدج و آری صفای مردمانش را          محبت های گرم و مسلک پیر و جوانش را))

وجود حوزه علمیه با قدمتی بیش ار 150 سال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، کانون های مختلف علمی ، ادبی و هنری و عجین شدن مردم این شهر با حکمت و معرفت باعث گردیده که بلندای آسمان علم و ادب ایران زمین ستارگان فروزانی از این دیار در خود ببیند که آفتاب بلند همتشان را باید ستود . از جمله این فرزانگان می توان به : مرحوم حکیم هیدجی، مرحوم ملا غلامرضا اصولی ، مرحوم ملانظر علی هیدجی ، مرحوم حاج ملا محمد حسین فخیمی معروف به حاج آخوند ، مرحوم ملا محمد هیدجی ، مرحوم شیخ بهاء هیدجی ، مرحوم حاج شیخ عبدالرحمان هیدجی ، مرحوم حاج شیخ فضایل فاضلی ، مرحوم حاج شیخ نصرت الله صالحی و .... اشاره نمود . در حال حاضر نیز بساری از شخصیت های علمی و فرهنگی و سیاسی این شهر در  اقصی نقاط ایران به کارهای تحقیقاتی و تدریس مشغول  می باشند .

       فرهنگ غنی این شهر در زبان و گفتار سکنه آن به وضوح قابل مشاهده بوده و جمعیت این شهر به مبادی آداب بودن . صحبت کردن به زبانی فاخر مشهورند ، مذهب ریشه در  جان مردمان دوانده است و این ریشه دواندن در تعدد مراکز مذهبی اعم از مساجد ، حسینیه ها ، هیات قرانی و .. تبلور یافته است . اولین راهپیمایی در منطقه بر علیه رژیم طاغوت در شهر هیدج و اولین شهید منطقه به نام شهید روح الله یارقلی از شهر هیدج می باشد

      (( واقع شدن هیدج  در دشت حاصلخیز ابهر رود موجب شده که بخش کشاورزی در این شهر چه به لحاظ اشتغال و چه به لحاظ پارامترهای  اقتصادی نقش غالب را به خود بگیرد . در حال حاضر 4190 هکتار زمین کشاورزی در هیدج و اطراف آن وجود دارد ، که از کل سطوح زیر کشت 8/77 درصد به صورت آبی و 2/22 درصد به صورت دیم  بهره برداری می شود )) (شهرداری هیدج: 12)

منابع و مآخذ

الف : کتب

1. آقامحمدی ، محمد(1372) . ابهر گذری و نظری .زنجان: زنگان ،چاپ اول
2. فخیمی ، آقاجان (1376). تاریخ ابهر .زنجان: زنگان ، چاپ دوم
3. عسگری، ملامحمدعلی(حکیم هیدجی)(1368). دیوان حکیم هیدجی. زنجان : کتابفروشی ستاره، چاپ اول

ب : مقاله ها

1. شهرداری هیدج . هیدج در مسیر توسعه ، 1390
2. ، مهدی . هیدج و هیدجی ، 1391
3. تقریرات دکتر هشترودی در همایش هیدج
4. کیانمهر ، علی (شاعر)